روش های حل تعارض اخبار در تأویل مختلف الحدیث

ابن‏قتیبه دینوری از لغویان و محدثان برجستۀ اهل‏سنت، و دارای آثار فراوانی در زمینة دانش­های مختلف دینی است. در این‏ میان، کتاب تأویل مختلف الحدیث جایگاهی محوری و اساسی در حل تعارض اخبار دارد؛ زیرا ابن‏قتیبه با توجه به شرایط عصری و گسترش منازعات کلامیِ معتزله و اهل تجسیم، به تأویل، جمع و حل تعارض احادیث پرداخته است. این پژوهش می­کوشد همراه با معرفی، شناخت و بررسی روش ابن‏قتیبه در این اثر، علومی را که وی در حلّ تعارض اخبار به کار گرفته، معرفی کند. یافته­های پژوهش گویای آن است که مؤلف در این کتاب با گردآوری احادیث متعارض، راه جمع این تعارض­ها را نشان داده، و سعی او بر این بوده که روایات را به‏گونه­ای جمع کند تا از رد متعارضان دوری جوید. شناخت ابن‏قتیبه از علوم و قواعد ادبی، علوم عقلی، اصول فقه، آموزه­های قرآنی و فقه­الحدیث سبب شده تصویر روشن و فهم درست­تری از روایات ارائه کند. ابن‏قتیبه در تأویل مختلف الحدیث تعارض­ها را به سه شکلِ تأویل­های ناصحیح، جمع و حل تعارض غیرمستقر و مستقر ارائه می­کند. بااین‏همه، تقریباً در همۀ موارد دقت او در پرهیز از طرح روایات، قابل ملاحظه است و ازاین‏رو، می‏کوشد تا حد ممکن راهی برای جمع روایات بیابد؛ همچنین در مواردی معدود در مواجهه با تعارض­های مستقر روایات، میان آنها  ترجیح قائل شده یا نسخ یکی را پذیرفته است.